Stadswandelingen in de voetsporen van Sabine en Karlijn
UTRECHT
In 1830 telde de stad ongeveer 40.000 inwoners
# Vinkenburgstraat
In deze straat is drukkerij en boekhandel Korteman gevestigd, met daarboven het woonhuis waar Klaas eerst alleen en daarna met zijn gezin leeft. Wanneer Sabine uit Brussel terugkeert naar Utrecht, begint ze aan de overkant van de straat haar chocoladehuis De Cacaofee.
Het hiernaast afgebeelde tegeltableau is te bewonderen op de hoek Vinkenburgstraat/Oudegracht en toont de stad zoals die er ook in de tijd van de Kortemans uitgezien zal hebben.
# Janskerk en Janskerkhof
Klaas Korteman, de vader van Sabine en Karlijn, is een pragmatisch protestant. Hij bezoekt de diensten in de Janskerk, meer omdat dat er nu eenmaal bij hoort, dan uit devotie. Wanneer koningin Hortense de stad Utrecht bezoekt, staat hij langs de weg te kijken, net als honderden andere Utrechters. Zijn blik valt er op een jonge Franse dienstmeid en hij is op slag verliefd. Later ziet hij haar weer als hij de kerk na een dienst verlaat en de Française verderop over het Janskerkhof loopt. Hij spreekt haar aan en verovert al snel Paulines hart.
# Vrouwjuttenstraat
In het boek woont hier de Franse dame die Karlijn en Sabine in hun jonge jaren, na het overlijden van hun moeder, de Franse taal leert. Sabine genoot van de lessen, Karlijn herinnert zich vooral de penetrante lookgeur die de oudere vrouw uitwasemde.
# De Augustijnse schuilkerk aan de Jeruzalemstraat
Als katholieke Française bezoekt Pauline deze kerk en neemt haar dochters er later ook mee naartoe. Sabine en Bernard trouwen hier.
# De Domtoren
De bouw van de Dom startte in de dertiende eeuw. Op 1 augustus 1674 raasde een tornado over Utrecht, waardoor het schip van de kerk instortte. De toren bleef staan en staat sinds die tijd los van de kerk. Van oorsprong was de Dom natuurlijk een katholieke kerk maar dat veranderde met de reformatie. Sinds 1580 wordt (met uitzondering van een korte periode in de 17e eeuw) in de Dom het hervormde geloof beleden.
Nostalgische leestip: Stad in de storm, door Thea Beckman. 1979, uitgeverij Lemniscaat
# Oudegracht
Op nummer 158 is ‘cultureel culinair warenhuis’ Winkel van Sinkel gevestigd. Toen ik als tiener zelf veel in Utrecht kwam, was in het gebouw een bank gevestigd en leek het niet meer op het bijzondere warenhuis van Anton Sinkel dat het in de 19e eeuw was. Inmiddels staat er weer in grote letters Winkel van Sinkel op de gevel; mooi.
In de jaren 1820 kocht Sinkel zijn eerste pand aan de Oudegracht en richtte het in als winkel. De ondernemer dacht groot en kocht steeds meer panden op, liet die slopen en een prachtig ‘winkelpaleis’ bouwen.
Terrastip: ga onder de overkapping zitten, bestel iets lekkers, geniet van het uitzicht en stel je voor hoe Sabine hier langs liep met haar boodschappenmand.
# Breestraat / Breedstraat
Tegenwoordig heet het de Breedstraat, op een stadsplattegrond uit 1838 heet het de Breestraat; die naam is aangehouden in Opstand. Hier is de modesalon van Emma van Heemskerk gevestigd, waar Karlijn een middag mannequin mag zijn.
# Nieuwegracht
Het huis op nummer 30 was het laatste woonadres van schrijfster Petronella Moens. Ze overleed daar in 1843 op 80-jarige leeftijd.
ANTWERPEN
In 1830 telde de stad ongeveer 75.000 inwoners
# Korte Gasthuisstraat
Hier is bakkerij De Gulden Krakeling van Jeannette en Hektor Goedleven gesitueerd. In deze straat zag ik in 2012 twee knusse bakkerijen. In de ene hing een groot Mariabeeld aan de wand, vanwege de rij die zelfs op straat voortduurde ging ik er niet naar binnen. Bij de ander, Philip’s Biscuits genaamd, kocht ik een blik (prijzige maar heerlijke) koekjes voor mijn man Philip. Deze laatste bakkerij is inmiddels verhuisd naar een ander pand.
De twee bakkerijen inspireerden me bij het schrijven over De Gulden Krakeling.
# De citadel (ook Zuidkasteel genoemd)
Deze stond in de huidige wijk Het Zuid en was daar tijdens de tachtigjarige oorlog in opdracht van de hertog van Alva gebouwd om de stad te kunnen overheersen. Op de getoonde kaart van Antwerpen is goed te zien hoe groot en dominant de vesting was. Vanaf deze plek werd op 27 oktober 1830 urenlang op de stad Antwerpen geschoten door het (Noord-)Nederlandse leger, waarbij vooral de wijk Sint-Andries het zwaarst getroffen werd. In de tweede helft van de 19e eeuw werd de citadel afgebroken.
# De Schelde
Op de rivier patrouilleerden kanonneerboten van het (Noord-)Nederlandse leger om de havenactiviteiten van Antwerpen te controleren. Van de aanwezigheid van de schepen, met hun kanon in de richting van de stad geplaatst, ging een sterke dreiging uit. Op 27 oktober 1830 gaf Jan van Speijk vanaf zijn boot nummer 2 het bevel om de opstandige Antwerpenaars op de kade te beschieten. De kanonneerboten die verderop voeren, voegden zich bij hem en schoten ook. Ook vanuit de citadel werd het vuur op de stad geopend. De verwoesting van Antwerpen ging die hele dag door.
Op 5 februari 1831 kwam op de rivier een einde aan Van Speijks leven, toen zijn boot stuurloos raakte, tegen de kade terechtkwam en werd geënterd door Antwerpse opstandelingen. Hierop liep Van Speijk het ruim van de boot in, en liet een vat kruit ontploffen waarmee hij een einde maakte aan zijn eigen leven en dat van tientallen andere mannen.
# Borgerhout
Inmiddels is Borgerhout een district van de stad Antwerpen maar in de jaren 1830 was Borgerhout nog een dorp, omringd door groene velden. Op mooie zondagen trokken hele gezinnen uit de dichtbevolkte stad naar het buitengebied voor ontspanning. Eén van de populaire cafés was het Kattenhof in Borgerhout, waar Hektor Goedleven zijn vrouw, Sabine, Karlijn en Marie mee naar toe neemt om te praten over de toekomst.
BRUSSEL
De stad telde in 1830 bijna 100.000 inwoners
# Kandelaarsstraat / Rue des chandeliers
Dit is de straat waar ik de bakkerij met het bovenliggende woonhuis van Bernard Maelbach en Sabine heb gesitueerd.
# De Onze-Lieve-Vrouw-ter-Zavelkerk / Eglise Notre-Dame du Sablon
Gelegen aan de Zavel. Niet ver van de Kandelaarsstraat, is dit de kerk die Sabine en Bernard bezoeken en waar Sabine in alle openheid haar katholieke geloof kan belijden. Eerder in Utrecht kon ze daarvoor alleen terecht in de schuilkerk.
Ik bezocht de Zavelkerk zelf eind 2012 en heb er een tijdje genoten van de pracht en de sfeer, die tot innerlijke verstilling uitnodigen. Het is een fijne plek, zelfs als je niet gelovig bent, en ik kon me goed voorstellen hoe gelukkig Sabine zich er zou voelen.
# De Kleine Zavel / Petit Sablon
Dit mooie parkje ligt pal naast de Zavelkerk en is omzoomd door grote huizen. Het is een prachtig stukje Brussel waar de toerist bij mooi weer even kan uitpuffen onder de bomen en bij de fontein. Het is ook de plek waar relschoppers bij het uitbreken van de opstand op 24 augustus 1830 naartoe trokken en de woning van de door hen gehate minister Cornelis van Maanen plunderden en in brand staken. Kristof Maelbach, de stiefzoon van Sabine, doet daaraan mee.
# Muntplein / Place de la Monnaie
Het Muntplein lijkt weinig meer op de plek zoals die er in 1830 uitzag; gelukkig staat de grote schouwburg er nog wel. Op deze plek brak op 24 augustus 1830 de opstand uit, die ertoe zou leiden dat de Zuidelijke Nederlanden zich afscheidden en het koninkrijk België werd gevormd.
# Vlaamsesteenweg
Eén van de straten waar in 1830 hevige gevechten plaatsvonden tussen de Belgische opstandelingen en de (Noord-)Nederlandse troepen. De schilder Jozef van Severdonck legde het tafereel vast op doek.
# Koningsplein / Place Royale
Op 21 juli 1831 legde Leopold I, de eerste koning van België, hier de eed af. Het was een historische plek, ook omdat op dit zelfde plein in 1815 Willem I tot koning der Nederlanden was uitgeroepen.
Het Hôtel de Flandre, een chique logement, was één van de indrukwekkendste gebouwen aan het plein. Het was de plaats waar de diligence halt hield, en waar ook Klaas Korteman en zijn dochter Karlijn aankomen voor hun bezoek aan Sabine en de stad.
Stadswandelingen in de voetsporen van Sabine en Karlijn
UTRECHT
In 1830 telde de stad ongeveer 40.000 inwoners
# Vinkenburgstraat
In deze straat is drukkerij en boekhandel Korteman gevestigd, met daarboven het woonhuis waar Klaas eerst alleen en daarna met zijn gezin leeft. Wanneer Sabine uit Brussel terugkeert naar Utrecht, begint ze aan de overkant van de straat haar chocoladehuis De Cacaofee.
Het hiernaast afgebeelde tegeltableau is te bewonderen op de hoek Vinkenburgstraat/Oudegracht en toont de stad zoals die er ook in de tijd van de Kortemans uitgezien zal hebben.
# Janskerk en Janskerkhof
Klaas Korteman, de vader van Sabine en Karlijn, is een pragmatisch protestant. Hij bezoekt de diensten in de Janskerk, meer omdat dat er nu eenmaal bij hoort, dan uit devotie. Wanneer koningin Hortense de stad Utrecht bezoekt, staat hij langs de weg te kijken, net als honderden andere Utrechters. Zijn blik valt er op een jonge Franse dienstmeid en hij is op slag verliefd. Later ziet hij haar weer als hij de kerk na een dienst verlaat en de Française verderop over het Janskerkhof loopt. Hij spreekt haar aan en verovert al snel Paulines hart.
# Vrouwjuttenstraat
In het boek woont hier de Franse dame die Karlijn en Sabine in hun jonge jaren, na het overlijden van hun moeder, de Franse taal leert. Sabine genoot van de lessen, Karlijn herinnert zich vooral de penetrante lookgeur die de oudere vrouw uitwasemde.
# De Augustijnse schuilkerk aan de Jeruzalemstraat
Als katholieke Française bezoekt Pauline deze kerk en neemt haar dochters er later ook mee naartoe. Sabine en Bernard trouwen hier.
# De Domtoren
De bouw van de Dom startte in de dertiende eeuw. Op 1 augustus 1674 raasde een tornado over Utrecht, waardoor het schip van de kerk instortte. De toren bleef staan en staat sinds die tijd los van de kerk. Van oorsprong was de Dom natuurlijk een katholieke kerk maar dat veranderde met de reformatie. Sinds 1580 wordt (met uitzondering van een korte periode in de 17e eeuw) in de Dom het hervormde geloof beleden.
Nostalgische leestip: Stad in de storm, door Thea Beckman. 1979, uitgeverij Lemniscaat
# Oudegracht
Op nummer 158 is ‘cultureel culinair warenhuis’ Winkel van Sinkel gevestigd. Toen ik als tiener zelf veel in Utrecht kwam, was in het gebouw een bank gevestigd en leek het niet meer op het bijzondere warenhuis van Anton Sinkel dat het in de 19e eeuw was. Inmiddels staat er weer in grote letters Winkel van Sinkel op de gevel; mooi.
In de jaren 1820 kocht Sinkel zijn eerste pand aan de Oudegracht en richtte het in als winkel. De ondernemer dacht groot en kocht steeds meer panden op, liet die slopen en een prachtig ‘winkelpaleis’ bouwen.
Terrastip: ga onder de overkapping zitten, bestel iets lekkers, geniet van het uitzicht en stel je voor hoe Sabine hier langs liep met haar boodschappenmand.
# Breestraat / Breedstraat
Tegenwoordig heet het de Breedstraat, op een stadsplattegrond uit 1838 heet het de Breestraat; die naam is aangehouden in Opstand. Hier is de modesalon van Emma van Heemskerk gevestigd, waar Karlijn een middag mannequin mag zijn.
# Nieuwegracht
Het huis op nummer 30 was het laatste woonadres van schrijfster Petronella Moens. Ze overleed daar in 1843 op 80-jarige leeftijd.
ANTWERPEN
In 1830 telde de stad ongeveer 75.000 inwoners
# Korte Gasthuisstraat
Hier is bakkerij De Gulden Krakeling van Jeannette en Hektor Goedleven gesitueerd. In deze straat zag ik in 2012 twee knusse bakkerijen. In de ene hing een groot Mariabeeld aan de wand, vanwege de rij die zelfs op straat voortduurde ging ik er niet naar binnen. Bij de ander, Philip’s Biscuits genaamd, kocht ik een blik (prijzige maar heerlijke) koekjes voor mijn man Philip. Deze laatste bakkerij is inmiddels verhuisd naar een ander pand.
De twee bakkerijen inspireerden me bij het schrijven over De Gulden Krakeling.
# De citadel (ook Zuidkasteel genoemd)
Deze stond in de huidige wijk Het Zuid en was daar tijdens de tachtigjarige oorlog in opdracht van de hertog van Alva gebouwd om de stad te kunnen overheersen. Op de getoonde kaart van Antwerpen is goed te zien hoe groot en dominant de vesting was. Vanaf deze plek werd op 27 oktober 1830 urenlang op de stad Antwerpen geschoten door het (Noord-)Nederlandse leger, waarbij vooral de wijk Sint-Andries het zwaarst getroffen werd. In de tweede helft van de 19e eeuw werd de citadel afgebroken.
# De Schelde
Op de rivier patrouilleerden kanonneerboten van het (Noord-)Nederlandse leger om de havenactiviteiten van Antwerpen te controleren. Van de aanwezigheid van de schepen, met hun kanon in de richting van de stad geplaatst, ging een sterke dreiging uit. Op 27 oktober 1830 gaf Jan van Speijk vanaf zijn boot nummer 2 het bevel om de opstandige Antwerpenaars op de kade te beschieten. De kanonneerboten die verderop voeren, voegden zich bij hem en schoten ook. Ook vanuit de citadel werd het vuur op de stad geopend. De verwoesting van Antwerpen ging die hele dag door.
Op 5 februari 1831 kwam op de rivier een einde aan Van Speijks leven, toen zijn boot stuurloos raakte, tegen de kade terechtkwam en werd geënterd door Antwerpse opstandelingen. Hierop liep Van Speijk het ruim van de boot in, en liet een vat kruit ontploffen waarmee hij een einde maakte aan zijn eigen leven en dat van tientallen andere mannen.
# Borgerhout
Inmiddels is Borgerhout een district van de stad Antwerpen maar in de jaren 1830 was Borgerhout nog een dorp, omringd door groene velden. Op mooie zondagen trokken hele gezinnen uit de dichtbevolkte stad naar het buitengebied voor ontspanning. Eén van de populaire cafés was het Kattenhof in Borgerhout, waar Hektor Goedleven zijn vrouw, Sabine, Karlijn en Marie mee naar toe neemt om te praten over de toekomst.
BRUSSEL
De stad telde in 1830 bijna 100.000 inwoners
# Kandelaarsstraat / Rue des chandeliers
Dit is de straat waar ik de bakkerij met het bovenliggende woonhuis van Bernard Maelbach en Sabine heb gesitueerd.
# De Onze-Lieve-Vrouw-ter-Zavelkerk / Eglise Notre-Dame du Sablon
Gelegen aan de Zavel. Niet ver van de Kandelaarsstraat, is dit de kerk die Sabine en Bernard bezoeken en waar Sabine in alle openheid haar katholieke geloof kan belijden. Eerder in Utrecht kon ze daarvoor alleen terecht in de schuilkerk.
Ik bezocht de Zavelkerk zelf eind 2012 en heb er een tijdje genoten van de pracht en de sfeer, die tot innerlijke verstilling uitnodigen. Het is een fijne plek, zelfs als je niet gelovig bent, en ik kon me goed voorstellen hoe gelukkig Sabine zich er zou voelen.
# De Kleine Zavel / Petit Sablon
Dit mooie parkje ligt pal naast de Zavelkerk en is omzoomd door grote huizen. Het is een prachtig stukje Brussel waar de toerist bij mooi weer even kan uitpuffen onder de bomen en bij de fontein. Het is ook de plek waar relschoppers bij het uitbreken van de opstand op 24 augustus 1830 naartoe trokken en de woning van de door hen gehate minister Cornelis van Maanen plunderden en in brand staken. Kristof Maelbach, de stiefzoon van Sabine, doet daaraan mee.
# Muntplein / Place de la Monnaie
Het Muntplein lijkt weinig meer op de plek zoals die er in 1830 uitzag; gelukkig staat de grote schouwburg er nog wel. Op deze plek brak op 24 augustus 1830 de opstand uit, die ertoe zou leiden dat de Zuidelijke Nederlanden zich afscheidden en het koninkrijk België werd gevormd.
# Vlaamsesteenweg
Eén van de straten waar in 1830 hevige gevechten plaatsvonden tussen de Belgische opstandelingen en de (Noord-)Nederlandse troepen. De schilder Jozef van Severdonck legde het tafereel vast op doek.
# Koningsplein / Place Royale
Op 21 juli 1831 legde Leopold I, de eerste koning van België, hier de eed af. Het was een historische plek, ook omdat op dit zelfde plein in 1815 Willem I tot koning der Nederlanden was uitgeroepen.
Het Hôtel de Flandre, een chique logement, was één van de indrukwekkendste gebouwen aan het plein. Het was de plaats waar de diligence halt hield, en waar ook Klaas Korteman en zijn dochter Karlijn aankomen voor hun bezoek aan Sabine en de stad.